Marktwerking in de zorg genuanceerd bezien

In de achterliggende maanden is het kabinet opnieuw gestuit op kostenoverschrijdingen in de zorg. Reacties hierop, zowel vanuit de politieke als de publieke opinie, hebben meestal betrekking op de wijze waarop de marktwerking in de zorg functioneert of juist niet functioneert. Veel problemen worden op voorhand toegeschreven aan marktwerking, terwijl ze meer te maken hebben met slecht afgestemde regelgeving of financieringsmechanismen. Marktwerking lijkt een containerbegrip te worden van allerlei opgestapelde problemen in de gezondheidszorg en is daarmee een begrip dat bij voorbaat kan rekenen op vooringenomen standpunten zonder enige nuance. Dit heeft wellicht ook te maken met de complexiteit van de zorg waardoor beschouwing vanuit een enkel perspectief niet mogelijk is. In dit artikel wil ik rond het begrip marktwerking enkele lijnen trekken. Zonder daarmee volledig te kunnen zijn.

Spreken over marktwerking in de zorg houdt in dat er een terrein afgebakend moet worden, want wat is de zorg? Zorg is een abstract begrip dat een terrein bestrijkt van allerlei diensten, (geneeskundige) producten en handelingen tussen het plakken van een pleister en stervensbegeleiding, tussen sociale ondersteunende diensten en high tech ingrepen, medische noodzakelijke zorg en ‘luxe’ zorg. De zorg is ondanks allerlei indelingen die worden gehanteerd onbegrensd en als de grenzen van de zorg onduidelijk zijn geeft dat ook onduidelijkheid in de financiering van de zorg. Dit wordt geïllustreerd door de onduidelijkheden die er zijn over de kosten van de zorg. Er zijn verschillende schattingen en berekeningen hiervan in de omloop. Een eenduidig antwoord op de vraag wat we aan zorg besteden is moeilijk te geven en afhankelijk van de vraag welke definitie van zorg wordt gehanteerd.

Markt van vraag en aanbod

Marktwerking is een zichzelf onderhoudend mechanisme waarin vraag, aanbod, kwaliteit en prijs in een bepaalde verhouding functioneren. Dit mechanisme moet vrij kunnen functioneren maar wordt verstoord door allerlei regelgeving en indirecte partijen die betrokken zijn bij de zorg. Er moet dus gezocht worden naar delen van de gezondheidszorg waarin de voorwaarden aanwezig zijn om marktwerking te laten functioneren. Hierboven noemde ik de lijn tussen medisch noodzakelijke zorg en ‘luxe’ zorg. Op deze lijn zijn zorgproducten of zorgdiensten te vinden met voldoende condities om marktwerking toe te passen. Vaak zitten deze producten tegen de ‘luxe’ zorg aan zoals hoteldiensten, wellness producten, catering etc. Maar waar is de grens tussen medisch noodzakelijke zorg en ‘luxe’ zorg? Hier moeten keuzes gemaakt worden zodat marktwerking als sturingsmiddel kan worden ingezet om de kostenstijgingen in de basiszorg af te remmen.

Marktwerking is inmiddels onvermijdelijk en kan niet worden tegengehouden, ondanks opportunistische taal van enkele politieke partijen. Inmiddels hebben alle zorgsectoren wel te maken met maatregelen ingezet vanuit het gedachtegoed van marktwerking. Wat in de maatschappelijke en publieke discussies opvalt is dat marktwerking sterk met winst wordt geassocieerd. De combinatie zorg voor mensen en winst maken komt dan snel in een immoreel daglicht te staan. Hierbij wordt echter uit het oog verloren dat zorginstellingen winstgevend moeten werken om te kunnen blijven voortbestaan en te kunnen innoveren. Zonder winst geen innovatie en daar is de cliënt op langere termijn niet mee geholpen.